Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z  dnia 4 stycznia 2023 r., I OSK 3040/19

Wskazać należy, że obowiązujące przepisy nie uzależniają możliwości wszczęcia i prowadzenia postępowania działowego od zamiaru realizacji określonego przedsięwzięcia. Zauważyć bowiem należy, że podstawowymi warunkami umożliwiającymi dokonanie podziału nieruchomości (działki) są zgodność z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (art. 93 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami - Dz. U. z 2018 r. poz. 2204, z późn. zm.), a w razie jego braku z warunkami zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 94 ust. 1 pkt 2 tej ustawy). Tym samym to te przepisy, a nie zamiar realizacji określonego przedsięwzięcia, wyznacza podstawowy zakres postępowania wyjaśniającego w toku postępowania działowego i to ustalenie zaistnienia tych okoliczności jest podstawowym obowiązkiem organu prowadzącego postępowanie.

Na kwestie dotyczące zagospodarowania przestrzennego nie mają wpływu zamiary właściwych organów co do rzeczywistej realizacji czy terminu realizacji określonego przedsięwzięcia. 

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 sierpnia 2022 r., I OSK 1839/19

Skutkiem prawnym, o których mowa w art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej jako "u.g.n."), jest utrata własności (użytkowania wieczystego) działek wydzielonych pod drogi publiczne. Skoro skutek ten następuje ipso iure to nie powinien być przedmiotem rozstrzygnięcia decyzji zatwierdzającej podział nieruchomości. Utrata własności (użytkowania wieczystego) działek wydzielonych pod drogi publiczne pozostaje konsekwencją decyzji podziałowej i nie ma na nią wpływu ani dotychczasowy właściciel (użytkownik wieczysty) nieruchomości, ani organ orzekający o zatwierdzeniu podziału nieruchomości, ani też Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, na których rzecz następuje nabycie prawa własności gruntu wydzielonego pod drogę publiczną. Charakter prawny nabycia własności gruntu z mocy samego prawa oznacza, że nawet jeśli w podstawie prawnej decyzji podziałowej nie został powołany art. 98 ust. 1 u.g.n., jak również, w rozstrzygnięciu tej decyzji nie wskazano o wydzieleniu działki pod drogę publiczną, to nie oznacza, że wskutek podziału nie nastąpiło wydzielenie działki pod drogę publiczną, a w konsekwencji utrata przez dotychczasowego właściciela prawa do gruntu.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 maja 2022 r., I OSK 1447/21

Zgodnie z przepisem art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: "u.g.n."), działki gruntu wydzielone pod drogi publiczne: gminne, powiatowe, wojewódzkie, krajowe - z nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek właściciela, przechodzą, z mocy prawa, odpowiednio na własność gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale prawomocne. Przepis stosuje się odpowiednio przy wydzielaniu działek gruntu pod poszerzenie istniejących dróg publicznych (ust. 1).

Po myśli natomiast art. 98 ust. 3 u.g.n., za działki gruntu, o których mowa w ust. 1, przysługuje odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między właścicielem lub użytkownikiem wieczystym a właściwym organem. Przepis art. 131 u.g.n. stosuje się odpowiednio. Jeżeli do takiego uzgodnienia nie dojdzie, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego odszkodowanie ustala się i wypłaca według zasad i trybu obowiązujących przy wywłaszczaniu nieruchomości.

Analizując treść powyższej regulacji prawnej w orzecznictwie powszechnie przyjmuje się zatem, że unormowanie to zawiera mieszany, to jest cywilno- administracyjny system zaspokajania roszczeń przysługujących z tytułu przejścia – z mocy prawa – własności wydzielonych, w wyniku zatwierdzenia podziału nieruchomości, działek gruntu jako przeznaczonych pod drogi publiczne. (…)  Wszczęcie postępowania administracyjnego w sprawie odszkodowania jest zaś możliwe, gdy wysokość odszkodowania nie zostanie ustalona w wyniku uzgodnień zainteresowanych stron.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 kwietnia 2022 r., I OSK 1597/21

Wydanie opinii w trybie art. 93 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami nie przesądza, że dojdzie do faktycznego podziału nieruchomości, a organy orzekające w tym trybie mogą wypowiadać się jedynie co do tego, czy proponowane do wydzielenia działki gruntu spełniają planistyczne wymogi dopuszczalności ich zagospodarowania na cele określone w planie miejscowym (wyrok NSA z 28 kwietnia 2011 r. I OSK 1181/10). Opiniując zgodność projektu podziału nieruchomości
z postanowieniami zawartymi w planie, uprawniony organ wskazuje, że projekt podziału daje możliwość realizacji celu i przeznaczenia terenu, określonego w planie miejscowym lub wyraża w tej mierze stanowisko negatywne. Ocena ta dotyczy całości nieruchomości, to jest każdej z działek, która miałaby powstać na skutek podziału.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 marca 2021 r.,  II OSK 1343/18

Zgodnie z przepisem art. 36 ust. 1 pkt 8 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - dokonywanie podziału zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. W świetle tej regulacji organ konserwatorski może odmówić wydania pozwolenia na podział nieruchomości zabytkowej, gdy w jego ocenie podział ten wpłynąłby negatywnie na zachowane historyczne wartości przestrzenne, czy architektoniczne chronionego obszaru i takie stanowisko zostanie przez organ prawidłowo uzasadnione. Sam fakt, że ustawodawca przewidział taką normę kompetencyjną dla organu nadzoru konserwatorskiego świadczy o tym, że uznał, że podział geodezyjny nieruchomości może stanowić zagrożenie dla zabytku. Tym samym przed dokonaniem podziału koniecznym jest, aby właściwy w sprawie organ rozważył, czy w obliczu planowanego podziału takie zagrożenie istnieje.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 grudnia 2021 r., I OSK 208/19

Ustawodawca umożliwił dokonanie podziału nieruchomości z odstępstwem od ustaleń planu miejscowego, w celu określonym w art. 95 pkt 1 u.g.n., tylko w sytuacji gdy znajdujące się na niej budynki wzniesiono na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na ich budowę, czyli wzniesiono je legalnie. (…)

Na etapie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę organ architektoniczno-budowlany ustalał szczegóły techniczne dotyczące planowanej inwestycji i ocenił, czy w świetle przepisów prawa budowlanego i przepisów dotyczących warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie możliwe jest udzielenie pozwolenia na realizację zamierzonej - także w aspekcie poszanowania interesów osób trzecich.

Zatem § 12 rozporządzenia z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie nie ma zastosowania do podziału nieruchomości dokonywanego na podstawie art. 95 pkt 1 u.g.n., bowiem organ wydający decyzję o podziale nieruchomości nie może wkraczać w kognicję organów administracji architektoniczno-budowlanej.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2021 r., III CSKP 49/21

Nie ulega (…) wątpliwości, że w świetle przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami zasadniczym trybem podziału nieruchomości jest tryb administracyjny - dokonuje się go na podstawie decyzji wójta, burmistrza albo prezydenta miasta zatwierdzającej podział (art. 96 ust. 1 u.g.n.). Z art. 96 u.g.n. wynika przy tym, że jest możliwe, iż o podziale nieruchomości orzeka sąd powszechny.

Jak słusznie jednak podkreśla się w doktrynie, nie oznacza to jednak proceduralnego dualizmu w zakresie zatwierdzania ewidencyjnego podziału nieruchomości. Zestawienie art. 96 ust. 1 z ust. 2 u.g.n. wskazuje, że sąd będzie właściwy do zatwierdzenia ewidencyjnego podziału nieruchomości tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy głównej, należącej do wyłącznej właściwości tego sądu. (…) Chodzi tu jednak w szczególności o tzw. sprawy działowe, gdyż wówczas podział nieruchomości jest niezbędny do rozstrzygnięcia sprawy głównej. Artykuł 96 st. 2 u.g.n. nie ma zaś zastosowania do spraw opartych na art. 64 k.c., w tym o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w wyniku wykonania umowy przedwstępnej, gdyż podział nieruchomości nie jest niezbędny do jej rozstrzygnięcia, tj. wydanie wyroku nie jest warunkowane dokonaniem podziału nieruchomości.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego  z  dnia 21 lipca 2020 r., I OSK 3309/19

Interes prawny nie aktualizuje się wyłącznie w sytuacjach naruszenia sfery prawej innego podmiotu ale także wtedy gdy ma miejsce możliwość wpłynięcia wydanym rozstrzygnięciem na prawa lub obowiązki właściciela sąsiedniej nieruchomości i to także wtedy gdy ten wpływ ma charakter prawnie dozwolony.

W sytuacji podziału nieruchomości sąsiedniej i utworzenia nowych działek w celu zapewnienia dostępu do drogi publicznej, czy też utworzenia drogi wewnętrznej prowadzącej do drogi publicznej, pozbawienie właścicieli nieruchomości sąsiadujących z nieruchomością podlegającą podziałowi, możliwości ochrony ich praw właścicielskich w postępowaniu podziałowym, byłoby niczym innym jak tylko pozbawianiem ich konstytucyjnej ochrony prawnej (art. 2 Konstytucji RP). Właściciel nieruchomości sąsiedniej ma w takich warunkach interes prawny, wynikający z art. 140 i art. 144 Kodeksu cywilnego do uczestniczenia jako strona w postępowaniu dotyczącym podziału nieruchomości sąsiedniej, w wyniku którego mogą zostać wydane rozstrzygnięcia kształtujące stosunki na jego nieruchomości, tj. wpływające na sposób wykonywania prawa własności tej nieruchomości, w tym na sposób korzystania z niej.

wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 stycznia 2020 r., I OSK 1452/18

(…) przejścia własności, o którym mowa w art. 98 ust. 1 u.g.n. nie można traktować w kategoriach wywłaszczenia z tego względu, że dochodzi do niego z inicjatywy, a tym samym i z woli właściciela.(…) Należy zauważyć, że przejście własności działek przeznaczonych pod drogi publiczne z mocy prawa przypisane jest wyłącznie podziałowi nieruchomości na wniosek, a nie z urzędu. (…)

Oceniając zatem charakter przejścia prawa własności do jakiego dochodzi w następstwie "wnioskowego" podziału nieruchomości można dojść do wniosku, że nie występuje w nim przymus pozbawienia własności po stronie właściciela, lecz przymus jej nabycia przez jednostkę samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa.

wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 stycznia 2020 r., I OSK 1445/18

Wskutek podziału w trybie art. 93 ust. 2a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami doszło jedynie do geodezyjnego wydzielenie w istniejących granicach działki  dwóch odrębnych działek geodezyjnych o tym samym przeznaczeniu i stanowiących własność tego samego podmiotu. Wszystkie inne okoliczności, jakie zaistniały (…)  po podziale nieruchomości nie mogły mieć znaczenia dla oceny interesu prawnego (…) do bycia stroną postępowania podziałowego. Interes ten nie może być bowiem hipotetyczny, ewentualny, przyszły.

Interes prawny (…) właściciela nieruchomości dzielonej jest oczywisty, podział dotyczy jego nieruchomości i jest przejawem wykonywania jego prawa własności. Z wyłączeniem innych osób właściciel może bowiem decydować o wielkości nowowydzielonych działek, ich granicach, jak również o możliwości swobodnego ich wprowadzenia do obrotu.

wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 października 2019 r., I OSK 159/18

(…) ograniczenie możliwości dochodzenia odszkodowania przez byłego właściciela czy użytkownika wieczystego, warunkowane uprzednim wpisem podmiotu publicznoprawnego do księgi wieczystej, nie tylko nie wynika z treści przepisu, ale pozostaje też w sprzeczności z charakterem wpisu, o którym mowa w art. 98 ust. 2 u.g.n. Wpis ten ma charakter wyłącznie deklaratoryjny. Skutek w postaci przejścia własności nieruchomości wydzielonej pod drogę publiczną na Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego, a w przypadku użytkowania wieczystego wygaśnięcie tego prawa w odniesieniu do działek gruntu wydzielonych pod drogi publiczne, następuje bowiem z mocy samego prawa, a zatem (…) już sama decyzja podziałowa kreuje nowy stan prawny w postaci odjęcia przysługującego właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu prawa rzeczowego. Dla powstania tego skutku nie są potrzebne jakiekolwiek inne, oprócz decyzji podziałowej, zdarzenia prawne, w szczególności nie są potrzebne zmiany wpisów w dziale II księgi wieczystej. (…)

Innymi słowy, dla oceny przejścia nieruchomości z mocy prawa w wyniku decyzji podziałowej na podmiot publicznoprawny i odpowiednio wygaśnięcia z tego tytułu użytkowania wieczystego nie jest zastrzeżona droga przed sądem powszechnym. Skoro skutek ten jest warunkiem (przesłanką) ustalenia w drodze decyzji administracyjnej odszkodowania, to ocena jego spełnienia mieści się w kompetencjach organu administracji publicznej. Sam fakt, że w postępowaniu administracyjnym, którego przedmiotem jest ustalenie odszkodowania pojawia się spór, który dotyczy prawa własności (bądź jak w rozpoznawanej sprawie wygaśnięcia prawa użytkowania wieczystego) nie powoduje, że sprawa administracyjna w rozumieniu art. 1 pkt 1 K.p.a. (sprawa o odszkodowanie) przekształca się w sprawę cywilną w rozumieniu art. 1 kodeksu postępowania cywilnego.

wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 maja 2018 r., I OSK 1554/16

(…) wydzielanie gruntów pod budowę drogi publicznej jest zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami celem publicznym. (…) weryfikacja, czy zaistniały przesłanki do zastosowania art. 97 ust. 3 pkt 1 u.g.n., sprowadzała się zatem do dokonania wykładni przepisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i sprawdzenia czy zatwierdzony projekt podziału odpowiada wiążącym postanowieniom tego planu dotyczącym określenia terenów przeznaczonych pod drogi publiczne (…) uzależnienie poprawności i zgodności z prawem postępowania o podział nieruchomości od niezbędności tego podziału na cel publiczny ustala już na poziomie regulacji normatywnej wagę interesu społecznego (publicznego) przy trybie podziału nieruchomości prowadzonej z urzędu. Nie może to rzecz jasna oznaczać automatycznej i bezwarunkowej przewagi interesu społecznego nad interesem właściciela, którego nieruchomość podlega podziałowi. Tym bardziej nie może polegać na eliminacji tego ostatniego poprzez nierozważanie uzasadnionego interesu indywidualnego. Treść art. 97 ust. 3 pkt 1 ustawy wskazuje jednak w pewnym sensie na hierarchię wartości, jaka przy tym trybie podziału nieruchomości ma być zapewniona, rzecz jasna w świetle rozważenia zasady ważenia interesów wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. Wskazany tryb oraz zakreślona aksjologia powoduje, że brak zgody właściciela nie ma tu istotnego znaczenia, jeżeli spełnione są wskazane wyżej warunki. Oznacza to, że brak jego zgody na zbycie nieruchomości w drodze czynności cywilnoprawnej prowadzić będzie do wywłaszczenia wydzielonej nieruchomości.

wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 maja 2018 r., I OSK 2947/17

Nabywca wyodrębnionej geodezyjnie w wyniku podziału nieruchomości działki gruntu nie ma legitymacji do żądania wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji o podziale nieruchomości, o której mowa w art. 96 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2018 r., poz. 121). W sprawie o podział nieruchomości legitymacja ta znajduje bowiem podstawę w prawie własności do dzielonej nieruchomości rozumianej jako część powierzchni ziemskiej lub teren oznaczony geodezyjnie. Zatem tylko zachowanie prawa własności do całego terenu, którego dotyczyła decyzja o podziale warunkuje bycie stroną postępowania nieważnościowego, a tym samym też uprawnia do żądania jego wszczęcia. Osoba, która legitymuje się tytułem prawnym tylko do części gruntu podlegającego podziałowi (jednej lub kilku wydzielonych działek ewidencyjnych) nie ma takiego uprawnienia i nie może domagać się zniesienia skutków podziału poprzez stwierdzenie nieważności decyzji podziałowej.

wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego  we Wrocławiu z dnia 26 kwietnia 2018 r., II SA/Wr 29/18

Przez zgodność z ustaleniami planu ustawodawca rozumie zarówno zgodność dotyczącą przeznaczenia terenu, jak i możliwości zagospodarowania wydzielonych działek gruntu (art. 93 ust. 2). Oznacza to, że dopuszczalny jest tylko taki podział nieruchomości, który gwarantuje, że działki gruntu powstałe w jego wyniku będą mogły być zagospodarowane zgodnie z celem przewidzianym dla tych gruntów w planie zagospodarowania przestrzennego.

Zgodnie z art. 15 ust. 2 pkt 8 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w planie miejscowym określa się obowiązkowo szczegółowe zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości. Natomiast w myśl art. 15 ust. 3 pkt 10 w planie miejscowym określa się w zależności od potrzeb m.in. minimalną powierzchnię nowo wydzielonych działek budowlanych. Redakcja tych przepisów wskazuje, że czym innym jest scalanie, a następnie ponowny podział nieruchomości, a czym innym ewentualne określenie przez radę gminy minimalnej powierzchni wydzielonych działek budowlanych. Określenie w planie miejscowym obowiązkowo warunków scalania i podziału nieruchomości, odnosi się bowiem do tej samej instytucji określonej w ustawie o gospodarce nieruchomościami w Dziale III Rozdział 2 "Scalanie i podział nieruchomości",  (…) natomiast inną instytucją jest "podział", do którego odnoszą się przepisy Działu III Rozdziału 1 p.t. "Podziały nieruchomości". Na podstawie delegacji ustawowej Rada Ministrów wydała rozporządzenie z dnia 4 maja 2005 r. w sprawie scalania i podziału nieruchomości (Dz. U. Nr 86, poz. 736), które określa sposób i tryb scalania i podziału nieruchomości. Zatem przepis § 13 ust. 2 m.p.z.p. dotyczący szczegółowych warunków scalania i podziału nieruchomości odnoszący się do terenów oznaczonych symbolami MN/U i U, nie może być stosowany przy rozpoznawaniu spraw dotyczących opiniowania przez Wójta Gminy projektów podziałów nieruchomości.